�����̨

Economisch historicus prof. dr. Bas van Bavel krijgt een NWO-Spinozapremie van 2,5 miljoen euro. De Spinozapremie is de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland. De faculteitshoogleraar Transities van Economie en Samenleving is een van ’s werelds grootste experts op het gebied van sociaaleconomische geschiedenis. Hij ontwikkelde een geheel nieuwe visie op de rol van de markteconomie in onze samenleving.

Volgens de selectiecommissie voor de Spinozapremie heeft Van Bavel een brede belangstelling en een krachtige onderzoeksagenda, waarbij hij steeds verrassende, originele invalshoeken weet te vinden. Hij staat internationaal zeer hoog aangeschreven, schrijft in gezaghebbende internationale vakbladen en won een groot aantal prijzen.

Veerkrachtige samenlevingen

Van Bavel ontwikkelde een geheel nieuwe visie op de rol van de markteconomie in onze samenleving. In het spraakmakende boek De onzichtbare hand – hoe markteconomieën opkomen en neergaan weerlegt van Bavel het idee dat onze markteconomie een onmisbare voorwaarde voor welvaart en rechtsstaat is. Zijn onderzoek wordt gedreven door de vraag hoe samenlevingen zich op de lange termijn ontwikkelen en wat verklaringen zijn voor verschillen in ontwikkeling. Wat maakt de ene samenleving succesvoller en veerkrachtiger dan de ander?

Vertrekkend van een scherpe focus op fundamentele problemen – de maatschappelijke effecten op de lange termijn van markteconomieën, de beheersing van catastrofen – toetst Bas van Bavel bestaande theorieën en formuleert in heldere termen zijn vernieuwende inzichten.

Geschiedenis benutten

Om die vragen te beantwoorden is historisch inzicht nodig. Van Bavel: “Belangrijke vragen waar we nu voor staan zijn het behoud van onze leefomgeving, de welvaartsgroei en een billijke verdeling van welvaart, de ontwikkeling van open samenlevingen, en het vinden van nieuwe vormen van samenwerking tussen mensen en groepen mensen.

“In alle gevallen gaat het om processen die zich heel geleidelijk afspelen. Om een fundamenteel inzicht in het verloop van die processen te krijgen, en de drijvende krachten er achter bloot te leggen, moeten we dus de geschiedenis benutten. De geschiedenis geeft voor mij ook de kans om theorieën uit de economie en andere sociale wetenschappen te toetsen aan wat er werkelijk is gebeurd, dus de stap te zetten van theorie naar empirische toetsing.”

Ik wil met het geld van de Spinozapremie onderzoeken hoe sommige samenlevingen er in bepaalde periodes in slaagden een zo groot mogelijke welvaart – in een brede zin opgevat – voor een zo groot mogelijk deel van de bevolking te realiseren. Een soort zoektocht naar de institutionele voorwaarden voor een “goede samenleving”, waarbij ik er van uitga dat die op allerlei manieren vorm kan krijgen.

Completer beeld via interdisciplinaire samenwerking

Van Bavel kijkt over de grenzen van zijn eigen discipline heen en werkt samen met economen, sociologen, politicologen en ethici: “Voor mij is interdisciplinariteit, of althans het combineren van expertise uit verschillende disciplines, heel belangrijk, omdat het zo mogelijk wordt om een vraagstuk op verschillende manieren te belichten, waardoor er een veel completer beeld ontstaat.

“Zo heb ik geleerd van economen, die een vraagstuk formaliseren en je daardoor dwingen tot scherpte en het expliciet maken van veronderstelde causale verbanden. Van filosofen heb ik geleerd om normatieve veranderstellingen niet impliciet te laten, maar te benoemen en zo zichtbaar en ook toetsbaar te maken. Door samen te werken met sociale wetenschappers begrijp ik nu meer over de interactie tussen processen op het niveau van de samenleving als geheel, met processen binnen en tussen organisaties en groepen, dus op het meso-niveau, en met de handelingen van individuele mensen.”

Instituties voor open samenlevingen

Van Bavel is academisch directeur van Instituties voor open samenlevingen, een interdisciplinair onderzoeksgebied van de �����̨ gericht op de ontwikkeling en uitbouw van de fundamenten voor open samenlevingen. Zoals decaan prof. dr. Keimpe Algra aangeeft “combineert Bas van Bavel zijn baanbrekende wetenschappelijke werk met visionair en inspirerend leiderschap van het strategische thema Instituties, als primus inter pares in een sterk team, en met een duidelijke publieke presentie.”

Bas weet op heel natuurlijke wijze onderzoekers uit zeer verschillende disciplines met elkaar te verbinden om gezamenlijk te werken aan de grote maatschappelijke uitdagingen van deze tijd. Als echte teamspeler is hij een parel aan onze universitaire kroon. Wij zijn dan ook zeer trots op hem.

Wetenschappelijke carrière

Na zijn promotie in 1993 begon Van Bavel als KNAW research fellow aan de Universiteit van Amsterdam en post-doctoraal onderzoeker aan de Universiteit Gent. Eerst onderzocht hij de opkomst en organisatie van markten in laat-middeleeuws Holland. Daarna breidde hij zijn onderzoeksterrein uit naar economische groei en stagnatie in het pre-industriële tijdperk in Irak, Italië en de Lage Landen.

De afgelopen jaren onderzocht Van Bavel de veerkracht van West-Europese samenlevingen, nadat hij in 2013 de prestigieuze ERC advanced grant van de Europese onderzoeksraad had gewonnen. In datzelfde jaar werd hij gekozen als lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Hij is ook bijzonder succesvol als trekker van ’Op weg naar veerkrachtige samenlevingen’, een van de routes uit de Nationale Wetenschapsagenda.

• 

  Schaalvergroting katalysator voor ongelijkheid

  Het zijn natuurwetten die de vermogensongelijkheid in de samenleving opstuwen. Tenzij de samenleving tegenwicht biedt, bijvoorbeeld door wetgeving.

• 

  Geschiedenislessen voor een veerkrachtige toekomst

  “De situatie voor en na een grote schok kan ons meer vertellen over de kenmerken van een veerkrachtige samenleving.”

• 

  Groot interview met Bas van Bavel in NRC over ondergang vrijemarkteconomie

  “Ik zeg niet dat één systeem zaligmakend is en dat de vrije markt als uitwisselingsmechanisme fout is, maar als de markt dominant wordt, gaat het mis.”

• 

  De onzichtbare hand - Hoe markteconomieën opkomen en neergaan

  “Zodra de markten dominant worden, raakt de vrijheid opgebruikt en wordt ze uitgehold door economische onvrijheid.”