�����̨

Het zijn natuurwetten die de vermogensongelijkheid in de samenleving opstuwen. Tenzij de samenleving tegenwicht biedt, bijvoorbeeld door belastingwetten. Hoe groter de schaal, hoe groter de ongelijkheid. De huidige globalisering versterkt dus van nature de ongelijkheid. Tegelijkertijd maakt die globalisering het bieden van maatschappelijk tegenwicht moeilijker.

Dat stellen Marten Scheffer en twee collega-ecologen van Wageningen University & Research en historicus Bas van Bavel van �����̨ in een publicatie over ongelijkheid, die inzichten uit de natuur en de samenleving combineert. Het artikel verschijnt 27 november in het gezaghebbende PNAS.

De meeste samenlevingen worden economisch gedomineerd door een kleine elite. Op dezelfde manier worden natuurlijke gemeenschappen doorgaans gedomineerd door een klein deel van de soorten. “Naar schatting bezit 1% van de wereldbevolking de helft van het kapitaal. In de Amazone zit de helft van alle biomassa in 1% van de boomsoorten. Ons werk laat zien dat dit geen toeval is”, aldus Marten Scheffer.

“In een bijzondere samenwerking tussen historisch econoom Bas van Bavel en ons Wageningse team laten we zien dat er grote gelijkenis zit tussen patronen van ongelijkheid in de natuur en samenlevingen. Ongelijkheid neemt van nature toe bij schaalvergroting.”

Structureel tegenwicht

In de natuur wordt tegenwicht geboden tegen ongelijkheid door natuurlijke vijanden, waaronder ziekte, die de dominante soort meer dan gemiddeld treft. In de microbiologie staat dit bekend als het kill-the-winner principe. In samenlevingen kunnen rampen, zoals oorlogen, kortstondig egaliserend werken.

Het structurele tegenwicht moet echter komen van doelgerichte instituties, zoals belastingen. Dat tegenwicht is steeds moeilijker te bieden door de schaalvergroting van de economie.

“Dat is wat we meemaken met de huidige mondialisering”, aldus Van Bavel. “In de geschiedenis hebben we één keer eerder zo'n proces meegemaakt: in de vroegmoderne tijd, toen het tegenwicht dat in de middeleeuwen was gevormd op lokaal niveau werd overstegen door politieke en economische schaalvergroting. We hebben toen uiteindelijk in de negentiende en twintigste eeuw een nieuw tegenwicht gevormd op nationaal niveau. Nu zouden we een nieuw tegenwicht moeten vormen op mondiaal niveau. Dit is zelfs cruciaal, aangezien ongelijkheid een belangrijke oorzaak is van sociale en politieke spanningen en economische stagnatie. Zo’n mondiale governance vorm verwezenlijken, is echter een enorme uitdaging.”

Unieke samenwerking

Het is voor het eerst dat historicus Van Bavel en ecoloog Scheffer samenwerken. Ondanks hun heel verschillende achtergrond vonden zij elkaar in hun interesse voor het ontstaan en de effecten van ongelijkheid. Welke mechanismen schuilen hier achter? En hoe kunnen die een systeem uit zijn evenwicht brengen? Van Bavel: “De ecologische, wiskundige en historische inzichten bleken heel goed te combineren en elkaar aan te vullen.