�����̨

De ziekte van Alzheimer is mogelijk aan te pakken door hersencellen zelf alzheimermedicijnen te laten maken. Onderzoeker Niels Reinders toonde aan dat deze aanpak in principe werkt in het lab. Nu richt hij zich op de volgende stap: zijn idee ontwikkelen tot een behandelmethode, waar wereldwijd miljoenen patiënten bij gebaat kunnen zijn.

De ziekte van Alzheimer lijkt haast niet te stoppen. Al decennialang bijten wetenschappers en artsen zich stuk op de slopende ziekte. Onderzoekers houden er rekening mee dat het aantal alzheimer-patiënten is verdubbeld of zelfs verdrievoudigd rond het jaar 2050. Wat kan de ziekte, met zijn verwoestende gevolgen voor het geheugen en andere hersenfuncties, tegenhouden?

Veel onderzoekers die alzheimer willen aanpakken, richten zich op het eiwit bèta-amyloïd. In de hersenen van alzheimerpatiënten is relatief veel van dit eiwit te zien, waar het samenklontert en hersencellen aantast. Door dat eiwit aan te pakken, moet de ziekte te bestrijden zijn, is de gedachte. Maar hoewel deze aanpak enige vooruitgang boekt, blijven de resultaten beperkt. Een medicijn lijkt na decennialang onderzoek nog ver weg.

Verbindingen beschermen

Neurowetenschapper Niels Reinders en zijn team kozen ervoor een andere weg in te slaan. In plaats van alleen te kijken naar bèta-amyloïd richten zij zich op verbindingen tussen hersencellen. Deze verbindingen, ook wel synapsen genoemd, zijn cruciaal voor de werking van het brein. 

Bij alzheimerpatiënten met cognitieve achteruitgang is vaak te zien dat deze verbindingen langzaam maar zeker verdwijnen. Door juist de verbindingen te beschermen, moet het mogelijk zijn om de hersenfunctie van alzheimerpatiënten te behouden, verwacht Reinders.

Contactpunten intact

In de strategie van Reinders is een sleutelrol is weggelegd voor een paar lichaamseigen mini-eiwitten, ook wel peptides genoemd. Het draait om de mini-eiwitten PTEN_PDZ en GluA2_3y, die kunnen voorkomen dat de synapsen aangetast raken. Eerdere onderzoeken met proefdieren waren hoopgevend. Wetenschappers zagen bij die proeven dat de eiwitten de cognitieve symptomen voor de ziekte van Alzheimer kunnen verminderen.

De grens over

Het slechte nieuws is dat je niet zomaar deze peptides kunt toedienen met bijvoorbeeld een injectie of via voeding. De eiwitten zullen dan niet of nauwelijks de hersenen bereiken, omdat ze niet het filter kunnen passeren dat de hersenen normaal gesproken beschermt tegen ongewenste stoffen.

Deze zogeheten bloed-hersen-barrière blijkt een onneembare horde voor PTEN_PDZ en GluA2_3y. Het is ook geen optie om de eiwitten te injecteren in de hersenen, omdat de eiwitten instabiel zijn en snel afbreken. Zo’n invasieve injectie zou zeer vaak moeten plaatsvinden, waarschijnlijk meermaals per dag, en kan bovendien permanente beschadiging aan hersencellen veroorzaken.

Een groot voordeel van onze aanpak is dat het lichaamseigen DNA onveranderd blijft.

Een oplossing kan zijn om de hersenen zelf de peptiden te laten produceren. Dat kan door hersencellen een extra stukje DNA te geven dat ze aanzet geeft om de peptiden te maken. Het stukje DNA komt in de cellen terecht via onschuldige virusdeeltjes die de bloed-hersen-barrière wel kunnen overbruggen. Wanneer de cellen eenmaal de code in zich dragen, gaan ze de beschermende eiwitten produceren. 

“Een groot voordeel van deze aanpak is dat de code naast het eigen DNA van de cel komt te liggen”, zegt Reinders. “Het lichaamseigen DNA blijft dus onveranderd.”

Verbindingen blijven intact

Dat de eiwitten daadwerkelijk kunnen beschermen, bleek onlangs uit experimenten van Reinders en collega’s.

Bij dat onderzoek lieten ze hersencellen van ratten de mini-eiwitten produceren. Ze stelden daarna de cellen bloot aan eiwitten die tijdens de ziekte van Alzheimer synapsen aantasten en cognitieve symptomen veroorzaken. De hersencellen in dat onderzoek stamden af van cellen uit de hippocampus. Dat hersengebied is belangrijk voor het geheugen en wordt bij de ziekte van Alzheimer meestal als eerste getroffen.

De uitkomsten van het onderzoek zijn veelbelovend: in de hersencellen die de beschermende eiwitten aanmaakten, bleven de synapsen intact.

Verder ontrafelen

Reinders en zijn team willen nu met verder onderzoek ontrafelen hoe dit werkt. Ook willen ze achterhalen wat de beste manier is om de productie van beschermende eiwitten op gang te brengen. De inzichten die hieruit voortvloeien kunnen uiteindelijk leiden tot medicijnen die de gevolgen alzheimer remmen of zelfs voorkomen.

Mijn droom is dat wij straks met één behandeling de symptomen van de ziekte van Alzheimer kunnen aanpakken.

In een nieuwe aflevering van het tv-programma , te zien bij RTL 4, vertelt Reinders over zijn onderzoek en zijn persoonlijke relatie tot de ziekte van Alzheimer. Kort nadat Reinders zich als wetenschapper begon te verdiepen in de ziekte, kreeg zijn moeder de diagnose Alzheimer. Het doorlopen van deze ziekte met zijn moeder vormt een extra motivatie voor Reinders om de gevolgen van alzheimer te ontrafelen én aan te pakken. 

“Mijn droom is dat wij straks met één behandeling de symptomen van de ziekte van Alzheimer kunnen aanpakken”, zegt Reinders. “En ik denk dat mijn onderzoek ons daar dichterbij brengt.”