Het beeld van vrijheid?
Dit standbeeld van Paul Kruger in het Academiegebouw illustreert de complexe erfenis van Paul Kruger. Het nodigt uit tot reflectie over zijn rol in de geschiedenis van Zuid-Afrika en zijn erfenis in het hedendaagse debat over identiteit, rechtvaardigheid en erfgoed.
Paul Kruger, de voormalig president van de Zuid-Afrikaanse Republiek, belichaamt een complexe erfenis. Hij heeft een grote rol gespeeld in de twee oorlogen tussen de Zuid-Afrikaanse Republiek en Groot-Brittannië tijdens het einde van de de negentiende eeuw. Kruger werd representatief voor de Boeren weerstand tegen de Britse overheersing. Zijn erfenis leeft voort als een symbool van Zuid-Afrikaanse onafhankelijkheid en verzet tegen koloniale onderdrukking. Tegelijkertijd belichaamt hij voor anderen het koloniale verleden en de onderdrukking van inheemse bevolkingsgroepen.
Over Paul Kruger
Paul Kruger (volledige naam: Stephanus Johannes Paulus Kruger) werd geboren op 10 oktober 1825 in de stad Cradock, gelegen in de Oostelijke Kaapkolonie van Zuid-Afrika. Dit gebied is in de zeventiende eeuw gesticht door de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), maar stond sinds 1806 onder Brits bewind. Velen waren echter erg ontevreden met het Britse bewind, met als gevolg dat er tussen 1835 en 1845 ongeveer 12.000 Boeren de kolonie verlieten en naar de binnenlanden trokken, zo ook Kruger en zijn ouders.
De Boeren waren op zoek naar nieuwe en betere gebieden voor hun vee en trokken in hun zoektocht steeds verder naar het binnenland. Hierdoor raakten zij in conflict met de inheemse bevolking van Zuid-Afrika die deze gebieden in hun bezit hadden. In veel gevallen leidde dit tot bloederige gevechten. Een voorbeeld hiervan is de Slag van Vegkop, waar Kruger al als elfjarige jongen aan meevocht. Uiteindelijk vonden de Boeren een vaste vestigingsplaats en stichtten ze de Zuid-Afrikaanse Republiek (ook bekend als Transvaal). Dankzij zijn vechtkunsten, die hij keer op keer tijdens expedities liet zien, kreeg Kruger aanzien onder de Boeren. Hij steeg steeds hoger in de militaire rangen en in 1852 werd hij benoemd tot veldkornet: dit maakte hem de leider van zijn eigen militie. In 1855 hielp hij met het opstellen van de grondwet van Transvaal en bereikte in 1862 de positie van vicepresident onder president Thomas François Burgers.
In 1877 werd de Zuid-Afrikaanse Republiek geannexeerd door Groot-Brittannië. Hoewel de huidige president Burgers weinig actie ondernam, verzette vicepresident Kruger zich hevig. De Boeren vochten met succes terug en wisten uiteindelijk de onafhankelijkheid van Transvaal terug te winnen. Na de beslissende overwinning werd er een vredesovereenkomst tussen Transvaal en het Verenigd Koninkrijk getekend, de Conventie van Pretoria genoemd. Dit verdrag werd namens de Transvaal getekend door het driemanschap: Marthinus Wessel Pretorius, Piet Joubert en Paul Kruger. Zij werden alle drie tot president van Transvaal benoemd.
In 1883 wist Kruger zijn driemanschap achter zich te laten en het presidentschap voor zichzelf te bemachtigen. Niet veel later, in 1899, brak er echter een tweede oorlog uit tussen Groot-Brittannië en de Boeren. Deze oorlog was catastrofaal voor de Boeren. Kruger vertrok in 1900 naar Europa om bij andere landen zowel morele als materiële steun te verwerven. Hoewel hij veel publieke sympathie en morele steun ontving, resulteerde zijn diplomatieke missie niet in de gewenste politieke of militaire hulp. De Europese mogendheden waren voorzichtig en wilden geen direct conflict met Groot-Brittannië aangaan.
In december 1900 kwam Kruger aan in Nederland. In Den Haag werd hij als een held verwelkomd en ontving hij veel publieke steun, wat zich uitte in grootschalige ontvangstceremonies en publieke evenementen ter ere van hem. Veel Nederlanders sympathiseerden met de Boeren die het opnamen tegen het oppermachtige Groot-Brittannië. Ook voelden Nederlanders zich verwant aan de Boeren door hun gedeelde geschiedenis: de Boeren werden stamgenoten genoemd. De Nederlandse regering bleef echter onpartijdig, wederom om een conflict met Groot-Brittannië te vermijden.
Kruger verbleef kort in Den Haag, waarna hij ongeveer drie maanden in hotel Des Pays-Bas aan het Janskerkhof in Utrecht verbleef. Hij vond een vaste woonplaats in Hilversum, maar keerde na een half jaar weer terug naar Utrecht. Hier nam hij zijn intrek in het huis Oranjelust aan de Maliebaan 89.
In de maanden daarna kwam de strijd ten einde. Groot-Brittannië wist van de Boeren te winnen doordat zij meer mankracht en betere wapens hadden. Hun tactiek, waarbij zij boerderijen platbrandden en vrouwen en kinderen naar concentratiekampen stuurden, verzwakte de Boerenbevolking aanzienlijk. Op 31 mei 1902 werd de Vrede van Vereeniging getekend. Paul Kruger is nooit meer teruggekeerd naar Zuid-Afrika.
Het beeld van Paul Kruger in het Academiegebouw
Dit beeld van Paul Kruger is in 1938 aan de ÀÖÓãºǫ́ geschonken door een delegatie uit Zuid-Afrika die de universiteit bezocht. Het werd aan de universiteit geschonken als dank voor de steun die zij hebben gegeven bij de opbouw van de Afrikaner intelligentsia en illustreert de historische band tussen de ÀÖÓãºǫ́ en Zuid-Afrika. Het beeld is gemaakt door een beroemde Zuid-Afrikaanse beeldhouwer, Anton van Wouw. Volgens de toenmalige rector magnificus J. Boeke is het een beeld van ‘den ouden President, zooals hij daar zit na het verlies van onafhankelijkheid van zijn land’. Het beeld kreeg een ‘eereplaats’ in de Senaatszaal, vlak onder het portret van koningin Wilhelmina.
In 1979 is het beeld ontvreemd door studenten van de actiegroep Beeldenstorm tegen apartheid. Het was een tijd waarin er felle discussies over de apartheid in Zuid-Afrika werden gehouden, ook op de ÀÖÓãºǫ́. De ontvreemding van het beeld van Paul Kruger was een duidelijke boodschap tegen de apartheid. Hoewel Kruger in 1904 stierf, voordat de apartheid officieel beleid werd in Zuid-Afrika, kunnen zijn opvattingen in verband worden gezien met het apartheidsdenken. Zo steunde hij segregatie en moest de inheemse bevolking volgens hem een ondergeschikte positie hebben aan de Boeren.
Na enige tijd werd het beeld weer teruggebracht, waarna het beeld in het depot van het Universiteitsmuseum op de Plompetorengracht is weggeborgen. In 2004 is het beeld uiteindelijk op verzoek van de Zuid-Afrikaanse regering, onder president Nelson Mandela, weer teruggeplaatst in het Academiegebouw. Hoewel Mandela Kruger veroordeelde wegens zijn verbanden met het apartheidsdenken, was hij bovenal de man die Zuid-Afrika onafhankelijk had gemaakt van de Engelsen.
Wel kreeg het beeld een minder prominente plek. Hier, vlak naast de Dom, dient het beeld van Paul Kruger als een herinnering. Het nodigt uit om deel te nemen aan het hedendaagse debat over erfgoed. Waar Paul Kruger voorheen hoofdzakelijk werd gezien als symbool van de Zuid-Afrikaanse onafhankelijkheid en verzet tegen koloniale onderdrukking, wordt hij tegenwoordig ook gezien als onderdeel van het koloniale verleden en de onderdrukking van inheemse bevolkingsgroepen.