“Zintuigen zijn de spierballen van onze waarneming”
Islamwetenschapper Christian Lange doet onderzoek naar zintuigen in de islam
Zondag wordt wereldwijd Eid-al-Fitr gevierd, het feest aan het einde van de vastenmaand ramadan. “Het is een feest van de zintuigen”, vertelt islamwetenschapper Christian Lange. Hij is hoogleraar Islam en Arabisch en doet op dit moment onderzoek naar de vijf zintuigen binnen de islam voor zijn . “Reuk en geur spelen bijvoorbeeld een verrassend belangrijke rol in niet alleen het geloof, maar ook islamitische culturen.”
De zintuigen in balans tijdens ramadan
Ramadan is een maand waarin er op het gebied van reuk en smaak veel te ervaren valt, legt Lange uit. “Overdag laat je als gemeenschap zien dat je je zintuigelijke verlangens onder controle hebt, ‘s avonds en ‘s nachts is het gezellig doen en genieten. De afwisseling van inspanning en rust scherpt de zintuigen. Dat kennen we uit de sport: zo train je spieren. De zintuigen zijn immers de spierballen van onze waarneming.”
Verder kijken dan naar heilige schriften en wetgeving
Doel van het onderzoek van Lange is het verbreden van onze blik op de islam en de islamitische cultuur. “Dat doen we als religiewetenschappers door te kijken naar de islamitische heilige schriften en de sharia-wetgeving, maar ook door aandacht te besteden aan de geschiedenis van de verbeelding, het menselijk lichaam en de materiële cultuur. Dat maakt het verhaal levendiger en naar mijn idee ook ‘echter’.”
De islamwetenschapper heeft zich voor zijn onderzoek de afgelopen maanden specifiek in reuk verdiept. Er zijn behoorlijk wat voorbeelden van historisch onderzoek naar geur in westerse samenlevingen, weet hij. “Wetenschappers hebben bijvoorbeeld onderzocht hoe stinkende steden in Europa in de negentiende en twintigste eeuw veranderden in min of meer reukneutrale zones, voorzien van afvalverwijderingsdiensten en afvoersystemen.”
De rol van geur in de islamitische wereld
Ook is er geschreven over hoe in geïndustrialiseerde, koloniale samenlevingen lichaamsgeur, klasse en ‘ras’ met elkaar in verband werden gebracht, vertelt Lange. “Maar ik wil, zoals ik dat vaker doe, het onderwerp andersom proberen te benaderen, namelijk door de bril van islamitische auteurs. Zijn geuren in de islamitische wereld net zo veranderd als in het Westen? Of hebben ze daar een andere betekenis?”
De interesse in geuren uit de islamitische wereld, is er een van alle tijden, weet Lange. “Van de middeleeuwen tot en met de achttiende eeuw was er in Europa veel bewondering voor de geuren van ‘de Oriënt’. Van Hendrik VIII van Engeland wordt beweerd dat hij een groot liefhebber was van muskus en amber. Zijn persoonlijke parfum was zo intens dat men hem al op een afstand van drie kamers kon ruiken aankomen.”
Een grote liefde voor muskus
Geur speelt niet alleen in de islamitische seculiere cultuur een rol, ook in de religie en overlevering over de profeet Mohammed komt het terug. “Volgens een bekende uitspraak van de profeet waren drie dingen hem dierbaar: het gebed, vrouwen en parfum.” Dat laat volgens Lange direct zien dat de islamitische traditie veel waarde hecht aan het menselijk vermogen om parfums te maken en ervan te genieten.
De profeet koesterde een grote liefde voor muskus, vertelt Lange. “Hij zei dat hij ‘de adem van de barmhartige God’ rook. Latere islamitische mystici beweerden dit ook te kunnen, soms met behulp van geurstoffen die zij in rituelen gebruikten. Een ‘olfactorische ervaring’ van het heilige, oftewel: een heilige geurbeleving.”
Eau de cologne en geurige roos
In de islamitische wereld blijft muskus belangrijk, hoewel in het late Osmaanse Rijk ook Europese lavendelgeuren en eau de cologne (‘Kolonya’ in het Turks) zeer populair waren. “Ook de geur van de roos is nauw verbonden met de Profeet. Volgens een befaamde legende maakte hij vanuit Mekka een nachtelijke reis naar Jeruzalem en steeg hij op naar de hemel voor een ontmoeting met God. Tijdens deze reis viel een druppel van zijn zweet op de aarde, en uit deze druppel groeide de eerste witte roos.”
De nadruk op reuk is zeker niet een uit vervolgen tijden. ‘Oosters’ aandoende parfums lijken in de twintigste eeuw ook in de westerse wereld een comeback te hebben gemaakt, vertelt Lange. “Muskus en amber zijn weer hip – en dat al een tijd. Denk bijvoorbeeld aan Opium van Yves Saint Laurent uit 1977. In de 21ste eeuw zien we bovendien steeds meer Midden-Oosterse parfums op de Europese markt verschijnen. Heel interessant.”
Hoe voelt het om in de wereld van een ander te stappen?
Deze vraag staat centraal in een portret dat Ammodo Docs onlangs van Christian Lange maakte. In deze documentaire staan de persoonlijke drijfveren van Lange centraal voor zijn , waarin hij de rol van zintuigen in de Islam onderzoekt. Ook gaat hij dieper in op zijn missie om als niet-moslim Oost en West bij elkaar te brengen.