�����̨

Vandaag is het precies tachtig jaar geleden dat Julius Wolff overleed in concentratiekamp Bergen-Belsen. Wolff had een Joodse achtergrond en was van 1922 tot 1941 hoogleraar Wiskunde aan de �����̨. Hij was een internationaal gerespecteerd wiskundige; delen van zijn werk zijn nog altijd actueel. Ondanks de inzet van collega’s en anderen, werd Wolff samen met zijn vrouw en jongste zoon via kamp Westerbork gedeporteerd naar Duitsland waar hij stierf. De Utrechtse emeritus-hoogleraar Jan van Maanen maakte een uitgebreide studie van het leven en werk van Julius Wolff.

“Dr. Wolff heeft [] blyken gegeven van een merkwaardige intuïtie op analystische-mathematisch gebied. Het is hem by herhaling gelukt, een antwoord te vinden op vragen welke wiskundigen van naam onderzocht hadden zonder tot een oplossing te geraken. [] Dr. Wolff [is] niet uitsluitend specialiteit [sic] in de theorie der functies, maar [] ook in andere gebieden der wiskunde goed thuis. [] Ten slotte merken wy op, dat Dr. Wolff een uitstekend akademisch docent is.”

Met bovenstaande woorden draagt de Wis- en Natuurkunde Faculteit van de �����̨ Julius Wolff in 1922 voor als er een positie vrijkomt. Hij is dan hoogleraar aan de Universiteit Groningen, maar aanvaardt en houdt op 16 oktober zijn oratie.

Veelzijdig academicus

Uit de lezing van Van Maanen blijkt dat Wolff een bijzonder veelzijdig academicus is. Hij is een ervaren, bevlogen docent die bovendien nauw betrokken is bij zijn promovendi. In zijn onderzoek is Wolff breed georiënteerd. Naast de analyse en functietheorie - het zwaartepunt in zijn leeropdracht – houdt hij zich bezig met meetkunde, grondslagen en de verbinding met de fysica. Met zijn publicaties richt hij zich tot een wereldwijd publiek; hij schrijft in het Frans, Duits en Engels en kiest voor de internationale tijdschriften. Hij is bestuurlijk actief, onder meer als faculteitsvoorzitter, en is statistisch adviseur bij verzekeraar Olveh, een voorloper van Aegon.

Stelling vereeuwigd

Een van Wolffs belangrijkste wapenfeiten is de stelling van Denjoy en Wolff. Van Maanen besteedt er inhoudelijk niet veel aandacht aan, maar verwijst naar . De Franse wiskundige Arnaud Denjoy en Wolff ontdekten de stelling onafhankelijk van elkaar en publiceerden erover in 1926. De stelling heeft betrekking op de complexe analyse (de theorie van complexe functies) en de leer van dynamische systemen, die van groot nut zijn voor, bijvoorbeeld, de toegepaste wiskunde.

De stelling is inmiddels vereeuwigd in de bibliotheek van het Mathematisch Instituut van de �����̨: zij staat gegraveerd in de lunchtafel, te midden van andere hoogtepunten uit de Utrechtse wiskunde. Een ander belangrijk wiskundig resultaat van Wolffs hand is zijn uitbreiding van het lemma van Schwarz; dat werd het lemma van Schwarz–Wolff.

Mijn voordrachten gingen best, maar nu is er stagnatie doordat het gehoor vaak ziek of verhinderd is

Voor Joden verboden terrein

Onder dwang van de bezetter ontheft de �����̨ Wolff op 23 november 1940 van zijn functie. Een paar maanden later volgt ontslag. Maar dat betekent in geen enkel geval dat Wolff stopt met werken, zo blijkt uit het werk van Van Maanen. Te midden van de vele gedwongen verhuizingen en de toenemende beperkingen – de Wiskunde Bibliotheek is voor Joden verboden terrein - blijft Wolff publiceren. Ook houdt hij samen met de Duitse wiskundige Otto Blumenthal wekelijks een colloquium over eigen onderzoek en nieuwe publicaties.

Zelfs als hij later in Westerbork belandt, houdt Wolff wiskundebijeenkomsten, al lijken die op den duur een aflopende zaak. “Mijn voordrachten gingen best, maar nu is er stagnatie doordat het gehoor vaak ziek of verhinderd is”, aldus Wolff in een brief aan zijn opvolger dr. L.W. Nieland.

Onaangename bezoeken

Van Maanen zet aan de hand van correspondentie in detail uiteen hoe Wolff alles probeerde om een beschermde status te krijgen voor zichzelf en zijn gezin. Onder meer rector magnificus Louis van Vuuren heeft veel voor Wolff gepleit, bij zowel de Nederlandse autoriteiten als de bezetter. “Hartelijk bedankt voor alles wat je in mijn belang gedaan hebt, waarbij ik vooral denk aan de onaangename bezoeken die je hebt afgelegd”, aldus Wolff in een van zijn brieven aan Van Vuuren.

Arrestatie

Desondanks worden Wolff en zijn vrouw op 8 maart 1943 gearresteerd en overgebracht naar Westerbork. Het lukt om twee weken later alsnog overgeplaatst te worden naar Barneveld, waar twee tehuizen zijn gevestigd voor Joden met een beschermde status. Ongeveer vier maanden later verplaatst de bezetter de hele groep toch weer naar Westerbork. Op 13 september 1944 worden Wolff, zijn vrouw en jongste zoon naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Wolff overlijdt op 8 februari 1945, volgens de overlijdensakte aan een hartstilstand. Zijn vrouw en zoon sterven kort na hem.

De dochter van Wolff, Lenie Wolff, dook onder en overleefde de oorlog. Wolffs oudste zoon Louis overleed in 1940.