�����̨

De maatschappelijke coalitie Over Informatie Gesproken (MCOIG) heeft uit 34 inzendingen 11 projecten geselecteerd om de informatierelatie tussen overheid en burger te verbeteren. Hierbij is ook het project ‘Naar een gelijkwaardigere informatierelatie tussen burger en overheid bij geautomatiseerde bestuurlijke besluitvorming’ gehonoreerd met een subsidie. Het betreft een voorstel vanuit het Departement Rechtsgeleerdheid en het Montaigne Centrum voor Rechtsstaat en Rechtspleging van de �����̨. Het projectteam wordt geleid door hoogleraar staatsrecht Jurgen Goossens en bestaat verder uit dr. Melanie van Zanten, mr. Charlotte van Oirsouw, mr. Giel Heeringa en .

In 2024 heeft de MCOIG een budget beschikbaar van 400.000 euro voor maatschappelijke projectideeën en onderzoeksvragen die bijdragen aan een meer gelijkwaardige informatierelatie tussen overheid en samenleving. Bij het beoordelen van de aanvragen werd getoetst op het perspectief vanuit de samenleving, het agenderen van een maatschappelijk thema dat voor de coalitie relevant is, het bijdragen aan samenwerking en versterking van een relevant netwerk op één van de thema’s en concrete, maatschappelijke impact.

Over het project

De Nederlandse overheid zet in toenemende mate informatietechnologie (IT) in bij besluitvormingsprocessen. Dit leidt tot steeds meer geautomatiseerde bestuurlijke besluitvorming zonder noemenswaardige menselijke tussenkomst. Het bestuur maakt hierbij gebruik van algoritmische systemen, geautomatiseerde feitenvaststelling, grootschalige dataverzameling en -analyse. Deze ontwikkeling zal naar verwachting sterk blijven doorzetten. Tegelijkertijd wijst de Afdeling advisering van de Raad van State – in een advies uit 2018 over de effecten van digitalisering voor de rechtsstatelijke verhoudingen – erop “hoe burgers op grote schaal in de knel zijn gekomen” waarbij “de rechtsstatelijke positie van de burger en rechtsbescherming in het geding [zijn].” Dit heeft ook de toeslagenaffaire pijnlijk duidelijk gemaakt. Daarnaast is er een  disbalans in de Trias ontstaan door een gebrekkige informatiepositie en controle door het parlement en de rechter op de snelle digitalisering van het bestuur.

Burger heeft recht op informatie en uitleg 

De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State formuleerde in de PAS/AERIUS uitspraak in 2017 een toetsingskader voor geautomatiseerde bestuurlijke besluitvorming om de informatie-asymmetrie tussen burger en overheid te doorbreken en de wapengelijkheid te borgen. Hierdoor ontstaat een recht op informatie en uitleg voor de burger dat mede gebaseerd kan worden op de verplichting voor het bestuur om zorgvuldig op te treden en besluiten deugdelijk en kenbaar te motiveren.

In de bestuurlijke praktijk blijkt er echter een gebrek aan kennis te zijn van dit toetsingskader (toetsingsnorm) naast onzekerheid hoe concreet te voldoen aan de door de Afdeling bestuursrechtspraak geformuleerde verplichting om uit eigen beweging volledig, tijdig en op een passende wijze inzage te geven in de gemaakte keuzes, gebruikte gegevens en aannames (instructienorm). Het  onderzoeksproject poogt hierop een antwoord te bieden met concrete vuistregels of handvatten voor het bestuur, zodat de burger een sterkere informatierechtspositie verkrijgt ten behoeve van een gelijkwaardigere informatierelatie waarbij het burgerperspectief centraal staat.

Tijd voor actie

Het wordt volgens de betrokken onderzoekers van de �����̨ dringend tijd dat de toetsingsnorm van de Afdeling bestuursrechtspraak gaat fungeren als een effectieve spiegel voor het bestuur. Anders riskeert de rechterlijke procedure een doorgeefluik te worden waarbij het bestuur zich onttrekt aan haar eigen verantwoordelijkheid om informatie en uitleg te verschaffen. Dit project beoogt daarom te onderzoeken en aan te bevelen hoe het bestuur de besluitvormingsprocedure en informatievoorziening zo kan regelen dat aan de voorkant een gelijkwaardigere informatierelatie ontstaat. Zo niet, wordt de burger geconfronteerd met de last om een rechterlijke procedure te starten en ligt er druk op de rechter om de informatie-asymmetrie te doorbereken aan de achterkant.

Rechterlijke controle kan natuurlijk ook enkel plaatsvinden als de burger effectief op de hoogte werd gebracht van de inzet van algoritmische systemen en überhaupt beseft dat rechtsbescherming ingeroepen kan worden. Hoe vervolgens volledig, tijdig en op een passende wijze inzage verschaft moet worden in de gemaakte keuzes, gebruikte gegevens en aannames bij geautomatiseerde besluitvorming vergt een diepgravende analyse. Daarbij zal ook worden stilgestaan bij de vraag of een wijziging van de Algemene wet bestuursrecht hierbij zinvol kan zijn. 

Handreiking en blog

Naast een wetenschappelijk artikel zal het project ook een voorstel tot visueel aantrekkelijke handreiking opleveren met heldere vuistregels en handvatten die relevante organisaties, ministeries en bestuursorganen zouden kunnen onderschrijven, zodat de burger een sterkere informatierechtspositie verkrijgt ten behoeve van een gelijkwaardigere informatierelatie tussen burger en overheid bij geautomatiseerde bestuurlijke besluitvorming. Deze handreiking zal op een toegankelijke manier worden toegelicht in een blog en er zal tot slot een Train the Trainer sessie worden georganiseerd die relevante organisaties, ministeries en bestuursorganen in staat zal stellen om zelf een laagdrempelige training te geven binnen hun eigen organisatie over de onderzoeksresultaten en de handreiking.

Tijdens het -jaarfestival in november worden de tussentijdse resultaten gepresenteerd.

Zie voor meer info de website van de