�����̨

Maarten Luther gebruikte zijn bijbel niet alleen om in te lezen, maar ook om in te schrijven. De marges van zijn bijbel staan vol met zijn commentaar, inclusief vaak driftige uithalen naar Desiderius Erasmus, zijn collega-geleerde. Dit unieke exemplaar is sinds 27 januari voor het eerst digitaal en vrij beschikbaar. Het is daarmee een nieuwe instrument voor internationaal onderzoek naar Luther, Erasmus en het lezen van de bijbel.

Maarten Luther is bekend als de reformator uit Wittenberg die, in 1517 met zijn kritische stellingen tegen de Kerk, aan het begin stond van de Protestantse kerken. Maar hij was ook een bijbelvertaler die met zijn Duitse vertaling van de bijbel het boek voor een veel groter publiek toegankelijk maakte. Onderzoekers van de �����̨ hebben nu in samenwerking met de Universiteitsbibliotheek Groningen een uniek document van zijn bijbelstudie digitaal toegankelijk gemaakt: een van Luthers persoonlijke studiebijbels. Dit exemplaar dat in Groningen wordt bewaard bevat de Griekse tekst van het Nieuwe Testament en de vertaling van Erasmus (gedrukt in Basel, 1527).

In de marges: Luther scheldend op Erasmus

In de marges van dit boek blijkt vaak hoe kritisch Luther stond tegenover Erasmus: diverse keren scheldt hij zijn collega uit (“Wat heeft dit gezwets voor zin?”; “Je bent niet goed wijs!”; “Sterf!”). Een enkele keer blijkt ook bewondering (“Mooi gezegd”). Het boek is na Luthers dood via omwegen bij de Groningse geleerde Regnerus Praedinius terecht gekomen. Deze gebruikte opnieuw de marges van het boek om zijn visie te geven. Zijn commentaar is vaak juist kritisch over Luther, en enthousiast over Erasmus. Zo wordt in de marges van dit boek een discussie zichtbaar tussen twee theologen.

Onderzoek naar de geschiedenis van het lezen

De digitale publicatie van Luthers bijbel is onderdeel van , een groter internationaal onderzoeksproject naar de geschiedenis van het lezen in de eerste eeuwen van de boekdrukkunst. Historici en bibliotheken uit Utrecht, Amsterdam, Gent, Londen, Princeton en York werken hierin samen om boeken te bestuderen die sporen bevatten van lezers. Dit project wordt gecoördineerd door prof. dr. (�����̨). Op Annotated Books Online kunnen gebruikers de boeken niet alleen raadplegen, maar ook zelf annotaties ontcijferen en vertalen.