ÀÖÓãºǫ́

Op vrijdag 6 juni 2025 om 16.00 uur verdedigt Hans Smits zijn proefschrift Het belang van staatsdeelnemingen. Een onderzoek naar het realiseren van publieke belangen door staatsdeelnemingen.

Staatsdeelnemingen hebben tot taak om nationale beleidsdoelen te realiseren of te waarborgen. Ze zijn dan ook van grote waarde voor de welvaart en het welzijn van Nederland. In het proefschrift van Hans Smits staat de vraag centraal of staatsdeelnemingen die publieke opdracht realiseren en welke factoren daarbij een rol spelen.

Aan de hand van vier evaluatiecriteria (efficiency, effectiviteit, kwaliteit en legitimiteit/vertrouwen) heeft hij onderzocht of drie grote staatsdeelnemingen (Schiphol, Gasunie en NS) hun publieke doelen realiseren.

Goed functionerende interne en externe governance zijn bepalend

Uit het onderzoek komt naar voren dat twee factoren daarvoor zeer bepalend zijn: de interne governance (Raad van Commissarissen en Raad van Bestuur) en de externe governance (staatsdeelneming, Ministerie van Financien en het ministerieel vakdepartement). Als deze beide factoren niet goed worden ingevuld komen ook de andere factoren onvoldoende tot hun recht.

Onduidelijk beleid van het vakdepartement, onvoldoende aandacht voor de publieke outputdoelen door de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur, het ontbreken van de juist deskundigheid daarin of te weinig investeringen in de infrastructuur – het zijn allemaal zaken waaraan het kan schorten.

Zonder een goed functionerende interne en externe governance kan er geen strategie met draagvlak bij alle relevante partijen worden ontwikkeld en zal er ook geen sprake zijn van een effectieve stakeholderbenadering – in bijvoorbeeld de relatie tot omwonenden, aandeelhouders, gemeenten en provincies, branches en klanten.

Public Governance Code

Smits laat in zijn onderzoek ook zien dat het goed functioneren en waarborgen van de governance een ‘vak apart’ is. Hij stelt dan ook voor om voor staatsdeelnemingen een aparte Public Governance Code in te voeren.

Die zou bijvoorbeeld kunnen bestaan uit: een uitgebreid assessment van kandidaten voor Raden van Commissarissen en Raden van Bestuur, een duidelijke beschrijving van de rol- en taakopvatting van de drie hoofdkantoren, het verplicht volgen van een Leergang Staatsdeelnemingen, de instelling van een aparte Rvc-commissie publieke outputdoelen, en rapportages over publieke outputdoelen en het overleg met de belangrijkste stakeholders.

Daarnaast stelt hij voor om voor staatsdeelnemingen een overeenkomst op te stellen: een contract tussen het Ministerie van Financiën, het betrokken ministerieel vakdepartement en de staatsdeelneming voor een lange periode (vijftien tot twintig jaar). In dit contract kunnen bijvoorbeeld de beoogde publieke outputdoelen die de staatsdeelneming moet realiseren vastgelegd worden.

Op deze wijze kunnen staatsdeelnemingen vernieuwend, slagvaardig en door een efficiënte uitvoering de huidige en toekomstige grote maatschappelijke vraagstukken met succes aanpakken.

Hans Smits was Secretaris Generaal van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, CEO van Schiphol, CEO van het Havenbedrijf Rotterdam en CEO van Bouwbedrijf JAJO en is als promovendus verbonden aan departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO).